Marta Kołacz

Marta Kołacz

Marta Kołacz; fot. Bartosz Żukowski

Wydział: Zakład Historii i Teorii Sztuki

E-mail: marta.kolacz@asp.gda.pl

Marta Kołacz

„Wiedza, jej zdobywanie, dzielenie się nią, to najważniejsze idee praktyki akademickiej. Scientia est potentia (wiedza to potęga) – chciałabym, aby mocy tej maksymy doświadczali studenci. To najważniejsza rzecz, którą pragnę im przekazać. Niech uzbrojeni w wiedzę zamieniają swój młodzieńczy zapał w projekty, które mądrze ukształtują naszą rzeczywistość.”

Urodzona w 1981 roku w Gdyni; kuratorka i historyk designu, popularyzatorka polskiego wzornictwa i architektury. Absolwentka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Ochronę Dóbr Kultury, 2008), podyplomowe Studium Public Relations na Politechnice Gdańskiej (2008). Laureatka stypendium MKiDN Młoda Polska. Na ASP w Gdańsku prowadzi zajęcia z historii, teorii, krytyki, a także semantyki designu na Wydziale Architektury i Wzornictwa. Opiekunka koła naukowego DESK Design Kolektyw (AiW). Kuratorka CSW Znaki Czasu w Toruniu – projektów takich jak adresowany do młodych artystów PRZEprojekt (wspólnie z Piotrem Lisowskim, 2011–2014), czy poświęcony polskiemu projektowaniu Festiwal Architektury i Wzornictwa TORMIAR (wspólnie z Cezarym Lisowskim). Autorka i współautorka wystaw, między innymi: Nie Zapomnij o Mnie (2010), Zjazd Marzycieli (2014), Plastyka Toruńska. Architektura Wnętrz 1945–2000 (2014), A morze tak… We will sea (2014), Wszechstronni Rzemieślnicy i Utalentowani Artyści. Spółdzielnia RZUT 1935–1996 (2015), Przełom / Architektura w Polsce po 1989 (2015).

Dlaczego Pani broni tej PRL-owskiej boazerii? – usłyszałam parę lat temu od dyrektora jednej z toruńskich instytucji kultury. Pytanie takie, postawione w kontekście unikatowej realizacji, zmusza do refleksji nad tym, kim dzisiaj jest historyk wzornictwa i jakie wyzwania powinien sobie stawiać.

Przedmioty i artefakty zniewalają nas i zachwycają, frustrują i prowokują. Krzesła i szczoteczki do zębów, świeczniki i wazony przyciągają uwagę, by za chwilę ją utracić lub też pozostać z nami na dłużej. Co i dlaczego sprawia, że tak się dzieje? To właśnie w tym momencie pojawiają się historycy wzornictwa. Historia designu to ewolucyjna (pisana nieco ku przestrodze) opowieść używania i nadużywania, innowacji i nieuniknionego starzenia. Przyjmuje obiekt jako punkt wyjścia, szuka sensów i znaczeń ukrytych pod jego wizualną warstwą. W swoich opracowaniach historycy wzornictwa przypominają nam o znaczeniu designu dla ludzi, ale też znaczeniu ludzi w projektowaniu. Badacze dyscypliny pomagają nam zrozumieć design, w jego wielorakich kontekstach. Bycie historykiem designu wymaga otwartości, nieustępliwości i pasji, a także pokładów ciekawości, które pchają badaczy we wciąż nowe strony.

Historia designu to dziedzina istniejąca od niedawna, choć minęło już 166 lat od czasu, gdy w 1849 roku, Henry Cole opublikował pierwszy numer „Journal of Design and Manufacture”1 oraz 79 lat od momentu pierwszej publikacji Pionierów Współczesności Nicolasa Pevsnera2. Dopiero jednak w latach 70. XX wieku, wyodrębniła się ona z większego działu jakim jest historia sztuki, w której stanowiła wątek poboczny. Dopiero wtedy ukonstytuowała się osobna grupa zajmujących się nią specjalistów3.

W swoim tekście The State of Design History, opublikowanym w magazynie „Design Issues” w 1984, Clive Dilnot pisał, iż design nie może być w pełni zrozumiany, bez uwzględnienia jego społecznego wymiaru4. Od tego czasu postrzeganie historii wzornictwa wciąż ewoluuje. Co raz śmielej historia designu ukazywana jest w połączeniu z historią pracy, historią ekonomii, historią techniki i inżynierii, a także historią lokalnych społeczności czy historią zmian kulturowych i społecznych.

Historycy wzornictwa są dziś potrzebni szczególnie tam, gdzie zagrożony jest dorobek projektantów, zanim konteksty, towarzyszące powstawaniu designu, staną się zapomniane i pomijane. Przykładem jest tu polskie wzornictwo lat 1945-1989, którego nie można rozpatrywać bez znajomości historii społecznej, politycznej i gospodarczej, ale także możliwości technologicznych tego okresu. W następstwie zmieniających się mód i potrzeb, stworzone wtedy realizacje są niszczone, a wraz z nimi odchodzi też historia ludzi i idei, które ukształtowały powojenną rzeczywistość.

I tu dochodzimy do PRL-owskiej boazerii. Zagadnienie to nie jest sprawą łatwą. Architektura wnętrz 2 poł. XX wieku właściwie nie istnieje dziś zarówno w naukowym, jak i publicznym dyskursie. Dorobek wielu projektantów pozostaje praktycznie nieznany. Sami twórcy mają, wobec swych prac z tego okresu, często mieszane uczucia. W rezultacie, wysokiej klasy realizacje znikają na naszych oczach. Przykładem może być zniszczenie wnętrz Auli UMK autorstwa Lecha Kłosiewicza. Ściany audytorium pokryto drewnianą okładziną, co było rezultatem przyjętego założenia o stosowaniu naturalnych i szlachetnych materiałów (wśród dostępnych w tamtym czasie). Pochodząca z lat 70. XX wieku realizacja była ciekawym przykładem późnomodernistycznego humanizmu – tworzonego w szacunku do otoczenia i użytkownika. Nad tą zaprojektowaną dla miasta, szczycącego się swą średniowiecznymi tradycjami, architekturą unosił się duch, tak ważnej dla ówczesnych projektantów, nowoczesności. Przez wiele lat architektura ta broniła się sama, z czasem jednak w sukurs musieli przyjść jej badacze. Niestety przegraliśmy. Istnieją jednak przykłady budujące, jak ten we Wrocławiu, gdzie dzięki staraniom lokalnych historyków, udało się wpisać do rejestru zabytków budynek i wnętrze, również wykończonego drewnianą okładziną, Audytorium Wydziału Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego5.

Historycy wzornictwa, przywracając utracone historie, nadają sens przedmiotom i realizacjom, o których społeczeństwa zdążyły już zapomnieć. Nadrzędnym celem, kolejnego już pokolenia badaczy, staje się przypominanie o ideach ukrytych w obiektach i odczytywanie ich w nowych, szerszych kontekstach. Dzięki temu dorobek projektantów nie zostaje zapomniany. To bardzo kojąca perspektywa dla jego twórców.

  1. „Journal of Design and Manufacture”, Chapman & Hall. 1849-1852

  2. Nicolas Pevsner, Pioneers of the Modern Movement from William Morris to Walter Gropius, Faber & Faber, 1936

  3. V. Margolin, Światowa historia designu, a historia świata, „2+3D”, nr 1(14) s. 57

  4. C. Dilnot, The State of Design History. Part I: Mapping the Field [w:] Design Discourse, Victor Margolin (red.), Chicago, 1989, s. 227

  5. Budynek audytorium Instytutu Chemii Uniwersytetu Wrocławskiego, Nr rejestru A/5833, wpis z 11.06.12, dz. nr 49/4 AM-35, w granicach murów obwodowych

[2015]

"Knowledge, its acquisition and sharing are the essential ideas of academic practice. Scientia est potentia (knowledge is power) – I would like my students to experience this maxim. This is the most important thing I want to pass to them. Let those armed with knowledge exchange their youthful enthusiasm in projects that wisely shape our reality."

Born in 1981 in Gdynia; curator and design historian, promoter of Polish design and architecture. A graduate of the Nicolaus Copernicus University in Toruń (Protection of Cultural Property, 2008), postgraduate studies in Public Relations at the Gdańsk University of Technology (2008). Winner of the MKiDN Young Poland scholarship. At the Academy of Fine Arts in Gdańsk, she conducts history, theory, criticism and design semantics classes at the Faculty of Architecture and Design. Tutor of the DESK Design Kolektyw (AiW) research club. Curator of the Center for Contemporary Art Znaki Czasu in Toruń – projects such as PRZEproject addressed to young artists (together with Piotr Lisowski, 2011–2014) or the Festival of Architecture and Design TORMIAR dedicated to Polish design (together with Cezary Lisowski). Author and co-author of the exhibitions, such as: Don't Forget Me (2010), Dreamers' Congress (2014), Toruńska Plastyka. The architecture of Interiors 1945–2000 (2014), And the sea is so... We will sea (2014), Versatile Craftsmen and Talented Artists. Cooperative RZUT 1935–1996 (2015), Breakthrough / Architecture in Poland after 1989 (2015).

Why do you defend this PRL panelling? – I heard a few years ago from the director of one of Toruń's cultural institutions. Such a question, posed in the context of a unique implementation, forces one to reflect on who the design historian is today and what challenges should be posed.

Objects and artefacts enslave and delight us, frustrate and provoke us. Chairs and toothbrushes, candlesticks and vases attract attention to lose it in a moment or stay with us for longer. What and why makes it happen? It is at this moment that design historians appear. The history of design is an evolutionary (somewhat cautionary) tale of use and abuse, innovation and inevitable ageing. Takes the object as a starting point, looks for the meanings and meanings hidden under its visual layer. In their studies, design historians remind us of the importance of design for people and people's importance in design. Discipline researchers help us understand design in its many contexts. Being a design historian requires openness, tenacity and passion, as well as layers of curiosity that push researchers into new areas.

The history of design is a recent field. However, 166 years have passed since Henry Cole published the first issue of "Journal of Design and Manufacture" 1 in 1849 and 79 years since the first publication of Nicolas Pevsner's Pioneers of Contemporary Times2. However, it was not until the 1970s that it separated from a larger field, which is the history of Art, in which it was a side thread. Only then formed a separate group of specialists dealing with it3.

In his text The State of Design History, published in the magazine Design Issues in 1984, Clive Dilnot wrote that design could not be fully understood without considering its social dimension4. Perception of design history has been evolving ever since. The history of design is more and more boldly presented in conjunction with the history of work, the history of economics, the history of technology and engineering, as well as with the history of local communities or the history of cultural and social changes.

Design historians are needed today, especially where designers' achievements are threatened before the contexts associated with the emergence of design become forgotten and ignored. An example is a Polish design of 1945-1989, which cannot be considered without Knowledge of social, political and economic history and the technological possibilities of that period. As a result of changing fashions and needs, the projects created at that time are destroyed, and with them goes the story of people and ideas that shaped post-war reality.

And here we come to the PRL panelling. This issue is not easy. Interior Architecture of the 2nd half of the twentieth century does not exist today in scientific and public discourse. The achievements of many designers remain virtually unknown. The creators themselves have often mixed feelings about their works from this period. As a result, high-class projects disappear before our eyes. An example would be the destruction of the interior of the Nicolaus Copernicus University Hall by Lech Kłosiewicz. The auditorium walls were covered with wooden cladding, which was the result of the adopted assumption about the use of natural and precious materials (among those available at that time). From the 1970s, the realization was an interesting example of late modern humanism – created in respect of the environment and the user. Above this architecture designed for the city, boasting its medieval traditions, the spirit of modernity is so essential to designers. For many years, this architecture defended itself, but over time its researchers had to help. Unfortunately, we lost. However, there are examples, such as the one in Wrocław, where thanks to the efforts of local historians, it was possible to enter the building and interior, also finished with wooden cladding, in the register of monuments, of the Auditorium of the Faculty of Chemistry of the University of Wrocław5.

By restoring lost stories, design historians give meaning to objects and realizations that societies have already forgotten. The next generation of researchers' overriding goal is to remind people of ideas hidden in objects and to read them in new, broader contexts. Thanks to this, the designers' achievements are not forgotten. This is a very soothing perspective for its creators.

  1. "Journal of Design and Manufacture", Chapman & Hall. 1849-1852
  2. Nicolas Pevsner, Pioneers of the Modern Movement from William Morris to Walter Gropius, Faber & Faber, 1936
  3. V. Margolin, Światowa historia designu, a historia świata, „2+3D”, no. 1(14) p. 57
  4. C. Dilnot, The State of Design History. Part I: Mapping the Field [in:] Design Discourse, Victor Margolin (red.), Chicago, 1989, p. 227
  5. Building of thea auditorium of the Faculty of Chemistry of the University of Wrocław, no A/5833, date 11.06.12, no 49/4 AM-35
zbrojowniasztuki@asp.gda.pl